Öncelike backend/frontend nedir, backend/frontend programcısı ne yapar sorularına cevap vermeye çalışarak başlamak istiyorum.

Bir tiyatro oyununu düşünelim. Sahnede gördüklerimiz uygulamanın ön yüzü yani frontend, sahne arkasında olup bitenlerin hepsi arka taraf yani backend dir. Katmanlı mimarilerde her uygulamanın bir arka tarafı, bir ya da daha fazla ön tarafı olur. Uygulamanın görsel tarafında çalışan programcılara frontend, sahne arkasında olup, bitenlerden sorumlu olan programcılara backend programcısı denir.

Uygulamanın görsel kısmını geliştirmek için bu konuda uzmanlaşmış frontend yazılımcıları ile çalışmanız gerekiyor. Bu yüzden her ekip içinde frontend/backend programcısı diye ayrım yapılır. Bunun başlıca sebebi, her iki katmanda ayrı teknoloji ve çatıların (framework) kullanılması ve değişik türde programcı yeteneklerine ihtiyaç duyulmasıdır. Backend karmaşık işletme mantığına ev sahipliği yaparken, frontend daha ziyade son kullanıcıların uygulama ile olan interaksiyonlarını mümkün kılan katmandır.

Yapı itibari ile backend daha karmaşık (complex) gibi görünse de, bu karmaşa uygulamanın görsel katmanında da mevcut. Aradaki tek farklılık, kısa bir zaman öncesine kadar frontend programcılarının bu karmaşa ile baş edebilmek için gerekli araç, gereç ve tekniğe sahip olmamalarıydı. Ama bu konuda bir dönüm noktasına gelmiş bulunuyoruz. Oyunun kuralları değişiyor. Bunun hem frontend hem de backend programcıları farkında mı acaba? Bu sorunun cevabını bulmaya çalışalım.

Backend programcıları ne yapar? Backend programcıları kendilerini yazılımcı ve yazılım mimari olarak görürler. Uygulamanın tüm mimarisinden yazılımcı olarak onlar sorumludurlar ya da bundan sorumlu olmak isterler. Frontend kısmını pek kaleye almadan, hayatlarını sürdürüp giderler. Tipik bir backend programcısına Javascript kodu yazdıramazsınız. O sadece backend bilir, orada kalır, kendini orada rahat hisseder. Buna karşın bir backend programcısının kelime hazinesinde tasarım şablonları (design patterns), tasarım prensipleri, bağımlılıkların enjekte edilmesi (dependency injection), katmanlı mimari, test güdümlü yazılım, esnek bağ, nesneye yönelik programlama, refactoring, tekrar kullanılabilirlik ve temiz kod gibi terimler bulabilirsiniz. İdeal bir backend programcısı çevik yazılım metotları yardımı ile bakımı ve geliştirilmesi kolay bir backend oluşturabilir. Uygulama ne kadar karmaşık olursa olsun, backend programcısı bu karmaşa ile baş edebilecek yetileri sahiptir (ya da olmalıdır, aksi taktirde backend programcısı ünvanını hak etmez). Ya frontend programcıları nasıl çalışıyor?

Bu sorunun cevabını vermeden önce şunu belirtmek isterim. Maksadım frontend programcılarını küçümsemek değil. Yanlış anlaşılmak istemem. Onlar da benim gibi yazılımcılar. Ben de birçok projede frontend programcısı olarak çalıştım. Neticede aynı meslekten olup, uzmanlık alanları değişik olan programcılar bir araya gelerek, müşterinin gereksinimlerini tatmin etmesi beklenen bir uygulama ortaya koyuyorlar. Lakin bir backend programcısı olarak son 15 yılda öğrendiğim ve uyguladığım yöntem ve tekniklerin yeni yeni frontend programcıları tarafından keşfedildiklerine şahit oluyorum. Bugün frontend yazılımcılığına baktığımızda, MVC (Model View Controller) çatılarının ‘state of the art’ olduklarını görmekteyiz. Bundan önce ne vardı? Bilimum modern yazılım teknikleri göz ardı edilerek oluşturulmuş, prosedürlerden oluşan Javascript ambarları! Aynı şey PHP ya da benzeri çatılarla geliştirilmiş uygulamalar için de geçerli. Hangi çatı olursa, olsun bir controller yapısını açıp, içine baktığınızda, tüm işletme mantığının orada olduğunu görebilirsiniz. JSP sayfalarına gömülmüş JDBC kodları görmüşlüğüm bile mevcut. Frontend programcılığı günümüzde çok iptidai yöntemlerle yapılıyor. Geniş çaplı bir yazılım metodolojisinin uygulandığııi görmek mümkün değil. Sadece MVC tasarım şablonunu kullanarak, modern bir frontend yazılımı yapıyorum demek doğru olmaz. Yazılımın bilinmesi ve uygulanması gereken birçok boyutu bulunmaktadır. Backend programcıları bunun çok iyi bilincindeler, ama uygulayıp uygulamadıklari tartışılır.

Uygulamanın görsel katmanının frontend programcıları tarafından sadece bir katman olarak değil, orada katmanlı bir mimarinin uygulanabileceği bir saha olarak görülmesi zaruri. Aksi taktirde frontend katmanında oluşan karmaşa ile baş etmeleri imkansız. Bunu nasıl yapabilirler?

Klasik katmanlı bir mimaride görsel, servis ve veri katmanı olarak en az üç katman mevcuttur. Backend genellikle servis ve veri katmanını altında bulunduran bir REST, Webservis ya da EJB katmanıyla kullanıma açılır. Bu yapı oluşturulurken birçok yazılım tekniği, prensibi ve metodolojisinden faydalanılır. Bunların hepsinin frontend programcılığında da öne çıkan öğeler olması gerekmektedir. Backend programcısı yazılım yapmak için gereken hangi bilgiye sahipse, frontend programcısının da aynı bilgiye sahip olması gerekmektedir. Backend yazılım tekniklerini frontend bünyesinde uygulamaya çalışan AngularJS gibi çatılar oluşmaya başladı. Peki frontend programcıları bu geçişe hazırlar mı?

Şimdi bunun tam tersini irdeleyelim. Eğer yakın zamanda frontend yazılımcılığını backend yazılımcılığında uygulanan teknik ve yöntemlerle yapmayı mümkün kılan seviyeye gelecek isek, frontend programcılarına ihtiyaç var mı? Bu durumda ihtiyaç ortadan kalktı gibi görünüyor. Peki bu boşluğu kim doldurmak zorunda? Bu boşluğu backend programcısı doldurmak zorunda! Peki backend programcısı bu geçişe hazır mı?

Yıllarca Javascript ve türevlerine sıcak bakmayan bir backend yazılımcısı olarak, bir backend programramcısını frontend programcısına dönüştüremeyeceğinizin garantisini verebilirim. Backend programcısı frontend bünyesinde uygulanan programcılığı programcılık olarak görmez. Bu onun kibirli olduğunun göstergesi değildir. Bu standartlarda frontend programcılığı backend programcılığının 15 sene gerisinden gelmektedir. Backend programcının eline frontend yazılımı yapabilmesi için gerekli araç, gereçleri vermeniz gerekiyor. Bu araçlar oluşmaya başladı. Örnek mi?

Günümüzde kullanılan web tarayıcıları EcmaScript 5 spesifikasyonunu destekliyor. EsmaScript Javascript programlama dilini oluşturmak için kullanılan dil spesifikasyonudur. EsmaScript 5 bünyesinde nesneye yönelik programlama konseptleri yok. Bu yüzden JavaScript bünyesinde funksiyonlar ya da değişken referansları yardımı ile sınıf vari bir şeyler tanımlayabiliyorsunuz. Örneğin şöyle:

var car = {
	brand: "ford",
	model: "fiesta",
	
	getCarInfo: function () {
        return this.brand + " - " + this.model;
    }

// ya da

function car (brand, model) {
    this.brand = brand;
    this.model = model;
    this.getCarInfo = getInfo;
}

function getInfo() {
    return this.brand + " - " + this.model;
}

EcmaScript 5 bazlı Javascript ne sınıf, ne interface, ne soyutluk ne de kalıtım tanıyor. Prototype değişkeni üzerinden kalıtım oluşturmaya çalışmayı kalıtım olarak görmüyorum. Böyle teknikler kodun daha da kötü okunur hale gelmesini sağlıyor.

Şimdi EcmaScript 6 yı baz alan TypeScript örneğine bir göz atalım:

class Tire{
}

class Vehicle {
    private tires:Tire;
}

class Car extends Vehicle {
  
  	private brand:string;
  	private model:string;
  
    constructor(brand:brand, model:model){
        super();
    }
 
    public getBrand():string {
        return this.brand;
    }
    
    public getModel():string {
        return this.model;
    } 
}

interface Driver{
    isDriving:bool;
    startDriving:void;
    stopDriving:void;
}

class Person implements Driver{

	public isDriving:bool;
 
    constructor() {
        this.isDriving = false;
    }
    
    public startDriving():void {
        console.log("now driving....");
        this.isDriving = true;
    }
    
    public stopDriving():void {
        console.log("stopping the car....");
        this.isDriving = false;
    }
}

TypeScript in safkan nesneye yönelik programlama dili olduğunu görüyoruz. Bu altyapıyı kullanarak gösterim (model, view, controller), servis ve veri katmanını sınıflardan yararlanarak oluşturabiliriz. Bunu yapmamızı mümkün kılan çatıların başında AngularJS geliyor. Yazılımda karmaşayı önlemenin tek yolu böl ve yönet tekniğinin uygulanmasıdır. Burada modüler yapılar ve tek sorumluluk prensibi öne çıkıyor.

AngularJS bir Javascript MVC çatısı. 1.x sürümü EcmaScript 5 destekleyen web tarayıcılarında çalışıyor. AngularJS 2.x TypeScript bazlı olacak. AngularJS bünyesinde MVC konsepti yanı sıra işletme mantığının yer aldığı servisler, bağımlılıkların enjekte edilmesi (dependency injection) ve modüler yapılar mevcut. AngularJS in temelinde yatan asıl arzunun frontend yazılımcılığına backend yazılımcılığından tanıdığımız konseptleri getirmek olduğunu görebiliyoruz.

Bunun yanı sıra işveren de frontend bölümünde modern yazılım tekniklerinin uygulanması gerekliliğinin farkına varmış durumda. Uygulamalar için yapılan yatırımlar uygulamaların geliştirilebilirliklerinin yüksek tutulması sayesinde korunabilir. Artan müşteri gereksinimleri ile büyük bir karmaşa ve kargaşa içinde batıp gitmiş bir frontend katmanında yapılan yatırımın korunabileceği söylenemez, çünkü bu durumda uygulamanın ileri versiyonlarının oluşturulamaması tehlikesi mevcuttur. Bu sebepten dolayı frontend için modern yazılım tekniklerinin uygulanması gerekliliği doğmaktadır.

Benim görüşüm kısa bir zaman sonra backend, frontend programcısı ayrımının ortadan kalkacağı yönünde. Frontend programcıları ileri yazılım tekniklerini uygulamaya başladıkları andan itibaren, backend programcılığı için gerekli yazılımcı yetilerini kazanmaya başlayacaklar. Frontend programcısı için bu bilgi çıtasının yükselmeye başladığı anlamına geliyor. Bu duruma ayak uydurmak zorundalar, aksi taktirde onları büyük bir tehlike bekliyor: backend programcıları onların yerlerini almak zorundalar!

Aynı durum backend programcıları için de geçerli. Frontend için ileri seviye teknikler uygulanmaya başlandığında, işverenler bu tekniklere sahip programcılarla çalışmak isteyecekler. Bu durumda sadece backend programcılığı yapabiliyorum demek yeterli olmayacaktır. Teknoloji olarak birbirine yakınlaşmış backend ve frontend yazılımcılığı için her iki sahada aktif olabilecek yazılımcılara ihtiyaç duyulmaktadır. Tek bir tarafa hakimiyet yeterli olmayacaktır. Gidişat artık terim olarak pek sevmesemde fullstack development yönündedir. Bu frontend programcılığını ortadan kaldıran bir akım olacak. Programcı olarak hayatlarını sürdürmek istiyorlar ise, frontend programcıları arkaya, backend programcıları da öne doğru uzanmak zorundalar. Piyasa bunu istiyor gibi görünüyor.

Yazılım sektöründe yine taşlar yerinden oynamaya, bilinen şeyler eskimeye ve yeniliklere olan gebelik artmaya başladı. Marifet bu gidişata ayak uydurabilmekte. Ben olsam yavaş yavaş Javascipt 6 öğrenmeye başlardım

EOF (End Of Fun)
Özcan Acar

• Yazar Hakkında
• En Güncel Yazıları

Özcan Acar

Özcan Acar 1974 İzmir doğumludur. İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. Almanya'daki lise öğreniminden sonra doksanlı yılların sonunda Almanya’nın Darmstadt şehrinde bulunan FH Darmstadt üniversiteden bilgisayar mühendisi olarak mezun oldu.

KurumsalJava.com, SmartHomeProgrammer.com ve Mikrodevre.com adresleri altında blog yazıyor. Kurduğu BTSoru.com'da ona yazılımla ile ilgili sorularınızı yöneltebilirsiniz. Pratik Programcı Yayınları bünyesinde Pratik Spring, Pratik Agile ve Pratik Git ismini taşıyan kitapları bulunmaktadır. 21.12.2009 tarihinde Java Champion olarak seçildi.

Son Yazıları (hepsini göster)